ASMAKAT

Klasik Batı Edebiyatı Fanzini

Ekim 2021 Sayı: 2

Edda figürü, Tanrı Odin ve iki kuzgunu; Hugin (Düşünce)

Munin (Bellek)

içindekiler

- Edda’lar, Eski Edda (İzlanda Edebiyatı)

- Bernard le Bovier de Fontenelle (Fransız Edebiyatı)

- Fontenelle, Özgürlük Üzerine (Kısa bir bölüm)

- Antonio Lo Frasso (Sardinya Edebiyatı)

EDDA’LAR

Edda’lar, eski İzlanda edebi örneklerinin yer aldığı yapıtlara

verilen addır. Genellikle, şiir ölçüsündekiler Eski Edda ve düzyazı

olanlar ise, Yeni Edda olarak iki bölümde incelenir. Edda’lar, 13.

yüzyıla ait iki ayrı kitapta toplanmıştır.

Edda; el yazması kitapların şiirlerini, şarkılarını tanımlamanın yanı

sıra, bir tür adı olmuştur. Edda adı, bazı kaynaklarda yanlış olarak

büyükanne olarak çevrilmiştir. Edda sözcüğünün tam olarak

tanımlanabilmesi güçtür; ancak, olanaksız değildir. Bir kavram

sınırlandırılması yapmak gerekirse, bu da; aynı döneme ait, Skald

(İzlanda saray şairleri) şiirleriyle yapılan karşılaştırmalardaki

ayrımlardan oluşur.

Skald şiiri, öznel bir tarzdır. Şair, şiirin merkezindedir. Konu,

genelde otobiyografiktir veya şairin çevresinden alınmıştır.

Çoğunlukla, şiirin sanatsal kalitesinden, şair kendisi söz eder. Edda

şiirleri ise, nesnel tarzda yazılmıştır. Konularda, anlatıcının anlatımı

asıldır. Ve Edda şiirlerinin çoğu, anonim olarak anlatılagelmiştir.

Skald şiirinde, tasarlanmış bir olay ya da yaşanmış bir olay ön

plandayken; Edda’larda, Tanrı ve kahramanlar ilk sırayı alır. İzlanda

sagalarında (Destanlarında), insanların alışılmış gündelik yaşamları

anlatılırken; Edda şiirlerinde, tamamen farklı boyutlardaki

kahramanlar yüceltilir. Destan döneminin etiği ile, kahramanlar

döneminin etiği arasında çok büyük fark vardır. Edda kahramanları;

hem akıl, hem de beden gücüne sahiptirler. Büyük işler başarmak,

kahramanın varlık nedenidir ve gelecek kuşaklara ondan kalacak olan

da, yaptıklarının şanından ibarettir. Kahramanın şanı ise, ancak,

zamanla ışık saçacaktır. Kahraman, gün gelir ölür. Yaşamı uzun

sürmez. Ancak, o; bu kısa yaşamda, anısını ölümsüzleştiren bir iş

başaracaktır. Bu 3 kategori, kahramanlık, zaman ve ölüm; bütün

ortaçağda, İskandinav ülkelerinin halklarının etiğinde yaşamsal bir

önem kazanmıştır. Bunların dışında, bu kategoriye bir 4.sünü eklemek

gerekir: Kader. Bu kahramanların yaptıkları işler, izledikleri yol,

önceden belirlenmiştir. Onlar, özgür iradeleriyle hareket etmezler.

Edda şiirlerindeki kadın tiplemeleri, iki niteliği bir arada toplar.

Bu kadınlar, kocalarını, erkek kardeşlerini ya da çocuklarını

yitirmişlerdir. Onlara ağıt yakarlar ve intikamlarını almaya çalışırlar.

Diğer insanlara nasip olmayan, bilgi birikimine sahiptirler.

Edda şarkılarının dili, şiirseldir. Ancak, tümce yapısı düzyazıya

oldukça yakındır. Buna karşılık Skald şiiri, düzyazı sözcük dizininden

oldukça uzaklaşmaya çalışır ve karakterize olduğu stil aracı Kenning

sayesinde; anlatıyı, gündelik yaşam dilinden çıkarır. Edda’larda 2 ölçü

kullanılmıştır: Eski anlatı tonu ve özdeyiş tonu. İki ölçüde de hece

sayımı yoktur. Onun yerine, özgür dizeler vardır. Oysa, Skald şiirinin

ölçüsünde; çok sayıda oldukça karmaşık hece sayısı, uyak tarzı ve

uyak yeri bakımından, tam kuralları olan kıta formları vardır.

Edda’nın kronolojisini saptamada, 3 değişik varsayım göz önünde

bulundurulmalıdır: 1) Şarkı koleksiyonunun yaşı 2 ) Her bir şiirin yaşı

3) Şiirlerde anlatılan konuların yaşı. Edda şiirleri, 13. yüzyılın sonuna

doğru yazılmıştır. Her bir şiirin yaşını saptamak ise zordur. Alt sınır

olarak, 800 yılı kabul edilmiştir. 9.yüzyıl Norveç ozanı Bragi

Boddason, Edda şiirlerinden olan Hamdismal’dan söz etmektedir.

Kaynakça:

- A History of Icelandic Literature Stefan Einarsson 1957

- Kindler Neues Literatur Lexikon 1989-1990

- Ortaçağ Avrupasında Birey Aron Guryeviç Afa Yayıncılık 1995

- Ana Britannica Ana Yayıncılık 1986

- Büyük Larousse Gelişim Yayınları 1986

- Türk Ansiklopedisi Milli Eğitim Yayınları 1946

ESKİ EDDA

Eski ögeleri içerdiği için, eski adını alan ve şiir ölçüsünde yazılmış

olan 13. yüzyıl el yazması. Saemund’un Eddası olarak da bilinir.

1662 yazında, Piskopos Brynjolf Sveinsson, Danimarka kralı III.

Frederik’e ince parşömene yazılmış bir kitap gönderir. Kitabın 8

sayfası eksiktir. Kodeks Regius (Kraliyete ait el yazması) olarak

adlandırılan el yazması kitabın, başlığı da yoktur. Sveinsson, bu

kitabı; 1056-1133 yılları arasında yaşayan, papaz ve yazar Saemund’a

mal etmiştir. Sveinsson, Saemund’un bilge kişiliği yüzünden, bu

kitabı onun yazdığını ya da derlediğini düşünmüş olabilir.

Eski Edda, yazarları bilinmeyen ve uzun bir zaman dilimine

yayılan (800-1100) şiir derlemesidir. Bu şiirlerin büyük bölümü,

Skald’ların özenli şiir üslubuyla tam bir karşıtlık gösteren; yalın, özlü

ve eski bir üslupla yazılmış, dramatik diyaloglar biçimindedir. Yalın

bir üslup taşıyan Edda şiirleri, romans türünün sınırında yer alan

Nibelungen destanı’nın tersine; uygarlaşmanın belirtilerini taşımayan

katı bir duyarsızlıkla, acımasız ve şiddet dolu olayları işler.

Eski Edda (Saemund’un Edda’sı) olarak adlandırılan ve kodeks

Regius’ta yer alan Edda şiirleriyle; kodeks Worminius, kodeks

Trajectinus ile 14. yüzyıl ve 17. yüzyılda bulunan Edda şiirlerini 2

bölüme ayırabiliriz:

A) Mitolojik ve Didaktik Şiirler:

1) Alvissmal (Alviss’in şarkısı)

2) Baldrsdraumar (Baldr’ın rüyası)

3) Fjolsvinnsmal (Fjolsvith’in şarkısı)

4 ) För Skirnis (Skirnis’in gezisi ya da araştırması)

5) Grimnismal (Grimnir’in şarkısı)

6) Grogald (Groa’nın büyüsü)

7) Grottarsögnr (Grotti’nin şarkısı)

8) Havamal (Ulu bilgenin sözleri)

9) Harbardsljod (Harbadr’ın şarkısı)

10) Hymiskvida (Hymir’in şarkısı)

11) Hyndluljöt (Hynlandla’nın şarkısı)

12) Lokasenna (Loki’nin kavgası)

13) Prymskvida (Prymr’in şarkısı)

14) Rigspula (Rig’in şarkısı)

15) Skirnismal (Skirnir’in şarkısı)

16) Trymskvida (Trim’in şarkısı)

17) Vafprudnismal (Vafpruonir’in şarkısı)

18) Völündarkvida (Völudr’un şarkısı)

19) Völüspa (Falcının kehaneti)

20) Völuspa İn Skamma (Falcının kısa kehaneti)

B) Kahramanlık Şiirleri :

1) Atlakvida Atilla’nın şarkısı)

2) Atlamal İn Groenlenzku (Grönland’lı Atilla’nın şarkısı)

3) Brot Af Sigurdarkvida (Sigurd’un şarkısından bir bölüm)

4) Drapniflunga (Niflungar’ın düşüşü)

5) Fafnismal (Fafnir’in şarkısı)

6) Fra Dauda Sinfjötla (Sinfjötli’nin ölümü)

7) Fra Völsungum (Völsungar hakkında)

8) Gripisspa (Gripir’in kehaneti)

9) Gudrunarhvöt (Gudrun’un kışkırtması)

10) Gudrunarkvida I (Gudrun’un 1. şarkısı)

11) Gudrunarkvida II (Gudrun’un 2. şarkısı)

12) Gudrunarkvida III (Gudrun’un 3. şarkısı)

13) Hamdismal (Hamdir’in şarkısı)

14) Helgakvida Hjörvardssonar (Helgi Hjörvardsson’un şarkısı)

15) Helgakvide Hundigsbana I (Helgi Hundigsbani’nin 1. şarkısı)

16) Helgakvide Hundigsbana II (Helgi Hundigsbani’nin 2. şarkısı)

17) Helreid Brynhildar (Brynhildr’ın cehenneme gidişi)

18) Oddrunargratr (Oddrun’un çığlığı)

19) Reginsmal (Reginn’in şarkısı)

20) Sigrdrifumal (Sigrdrifa’nın şarkısı)

21) Sigurdarkvida İn Forna (Sigurd’un eski şarkısı)

22) Sigurdarkvida İn Skamma (Sigurd’un kısa şarkısı)

23) Vegtamskvida (Vegtamr’ın şarkısı)

Eski Edda’nın, 1877 baskısının kapağı

Kaynakça:

- A History of Icelandic Literature Stefan Einarsson 1957

- Kindler Neues Literatur Lexikon 1989-1990

- Ortaçağ Avrupasında Birey Aron Guryeviç Afa Yayıncılık 1995

- Ana Britannica Ana Yayıncılık 1986

- Büyük Larousse Gelişim Yayınları 1986

- Türk Ansiklopedisi Milli Eğitim Yayınları 1946

BERNARD le BOVIER de FONTENELLE

Hayatı ve Eserleri:

Fontenelle, 11 şubat 1657’de, Fransa’nın, Normandiya bölgesinin

Rouen şehrinde doğar. Annesi, Fransız tiyatrocular, Pierre ve Thomas

Corneille’in kız kardeşidir. Eğitimini bir Cizvit okulunda alır. 13

yaşında, Latince şiirler yazmaya başlar. Fransız akademisinin ödülünü

kazanmaya çalışır; ancak, başaramaz. Paris’i ziyaret eder. Abbe de

Saint-Pierre ile arkadaş olur. 1680’de, başarısız bir tiyatro eseri olan

Aspar’ı yazar. 1683’te, “Ölülerin Diyalogları”, 1684’te ise “Ölülerin

Yeni Diyalogları”’nı yazar. 1685’te, “Edebiyat Toplumu Hakkında

Öyküler” adlı eserini kaleme alır. Aynı yıl yazdığı, “Monsenyör

Şövalye D’Her’e Hoş Mektuplar”, kendi ismi belirtilmeden basılır.

1686’da, en önemli eseri sayılan, “Dünyaların Çokluğu Hakkında

Söyleşiler”’i yazar. 1687’de, Paris’e taşınır. Aynı yıl, “Vahiylerin

Tarihi” adlı eseri basılır. 1688’de, vasat bir eser olan, “Pastoral

Şiirler”’i yazar. Aynı yıl, “Eskiler ve Yeniler Hakkında İlgisiz Yazı”

adlı eserini kaleme alır. Yazar, bu eserinde, edebiyat teoremi

konusunda geleneğe bağlı olan Eskiler ile değişim yanlısı Yeniler

arasındaki tartışmada, Yeniler tarafında yer alır. Daha sonra, Nicholas

Malebranche’a karşı görüşleri savunduğu, “Rastlantısal Nedenler

Dolayısıyla Nesnel Sistem Hakkında Kuşkular” adlı eserini yazar.

1689’da yazdığı, “Thetis ve Peleus” adlı operası, Voltaire’den övgü

alır.

1691’de, Fransız Akademisi’ne kabul edilir. Burada, edebiyatta

Eskiler düşüncesini temsil eden Racine ve Boileau’ya karşı mücadele

eder. Daha sonra, Yazıtlar Akademisi ile Bilimler Akademisi’nin

üyesi olur. 1697’de, daimi sekreterliğe getirilir. “Bilimler

Akademisi’nin Yenilenmiş Tarihi” adlı 3 cilt eseri, 1708-1717-

1722’de Paris’te basılır. 1727’de, “Sonsuz Geometri’nin Ögeleri”’ni

yazar. 1752’de ise, “Türbülans Teorisi” adlı eserini yazar.

Fontenelle, 9 ocak 1757’de, 100 yaşında vefat eder. 90’lı yaşlarının

sonunda, Madam Helvetius’un güzelliği karşısında, “Ah madam,

tekrar 80 yaşında olsaydım keşke” demiştir.

Sanatı:

Fontenelle, bilimsel düşüncelerini popüler olarak halka sunmayı

bilmiştir. Tek kesin bilginin, matematik ve fizikten çıkarılan ilke ve

kavramlardan oluştuğunu kabul eden Kartezyen düşünceyi

benimsemiştir. Bilgi görüşü olarak, deney yanlısıdır. Tüm

görüşlerimizin, son çözümlemede, duyu verilerine indirgenebileceğini

savunmuştur. Dini gerçeklerle ilgili konularda da, kuşkucu bakış

açısına sahip olunması gerektiğine işaret etmiştir.

ÖZGÜRLÜK ÜZERİNE

Çeviren: Hüseyin Köse

Daima, insanların özgürlüğü ve Tanrı’nın insanların özgür

eylemleri üstündeki kahince yargılarının bir arada yürüdüğü

varsayılmıştır. Aralarındaki farklılık, her iki durumu da, birbiriyle

birleştirme çabasına dikkat edilmesini önlemiştir. Bununla birlikte, ne

biri ne diğeri, yeterince kanıtlanmış şeylerdir. Belki de, her yönüyle

doğru konmuş olmayan bir sorun için, bunca tasalanıp durmaktayız.

Olayı, daha da uzağa taşıyarak incelemeye çalışacağım. İlk olarak,

Tanrı’nın, özgür nedenlerin ortaya koyduğu sonuçları öngörüp

göremediğini; ikinci olarak ta, insanların özgür olup olamadıkları

üzerinde duracağım.

İlk soru hakkında, öncelikle geleceğe dair tüm bilgileri kahinlik

olarak adlandıracağım. Tanrı kahinliğinin doğasının, ne olduğunu

bilmiyorum. Ama, insanlardaki bu yetiye yabancı değilim ve bu insani

yetiyi değerlendirerek, Tanrı’nın kahinliğini de sanırım

açıklayabilirim. Çünkü, bu yeti, Tanrı’da ve tüm insanlarda ortak gibi

geliyor bana.

Astronomlar, güneş ve ay hakkında, çok zayıf öngörülerde

bulunurlar; Tanrı da, aynı şekilde davranır. Tanrı’nın bu öngörürlüğü

ve astronomların güneş sistemine dair öngörüleri, Tanrı ve

astronomların gökcisimlerinin hareketinde, değişmez ve zorunlu bir

düzen olduğuna inanmaları bakımından, birbiriyle uzlaşır ve

dolayısıyla, bu düzende yer alan güneş sisteminin yapısına dair

öngörüde bulunabilirler.

Birbirinden farklı olan bu öngörürlükler, ilk olarak, Tanrı’nın

bizzat kendisinin düzenlemiş olduğu bir sistemde, göksel hareketler

hakkındaki bilgisiyle; astronomların, böyle bir sistemin yaratıcıları

olmamalarından dolayı, sadece var olduğuna inandıkları bir sisteme

dair bildikleri şeklindedir. İkinci olarak, Tanrı’nın kahinliği,

tamamıyla mutlak ve eksiksiz bir kahinlikken, astronomların

kahinliğinin böyle olmamasıdır. Çünkü, göksel hareketlerin çizgileri,

varsayıldıkları kadar düzenli değildir ve onlara dair gözlemler, ilksel

bir doğruluk değeri taşımayabilir. Bunun dışında, ne başka

uygunluklar, ne de başka farklılıklar bulunabilir. Astronomların

öngörürlüğünü, Tanrı’nınkiyle eşdeğer kılmak için, yalnızca bu

farklılıkları ortaya çıkarmak gerekecektir.

İlki, hiçbir şeyin, kendi kendini yaratmamış olduğudur. Göksel

hareketler hakkında ve onların soy zinciri hakkında, kesin bilgilere

ulaşmak için, belli bir düzen yerleştirmiş olmak ta yararsızdır. Oysa,

bu düzenin, en az sonradan yerleştirilecek düzen kadar kusursuz

olduğunu kabule yanaşmak, daha şimdiden yeterli olacaktır. Her ne

kadar bu düzen bilinmedikçe, onun yaratıcısı hakkında da bir bilgiye

ulaşılamasa da; tam aksine, bu düzenin yaratıcısı bilinmeksizin,

düzenin kendisi anlaşılabilir. Gerçekten de, eğer doğuştan gelen bilgi,

yalnızca gücün bulunduğu yerde mevcutsa; gök cisimlerinin

hareketleri konusunda, astronomlarda hiçbir kahinlik yoktur. Çünkü,

onların belli bir güçleri olduğu söylenemez. Şu halde, Tanrı, tüm

şeylerin barındığı bu düzeni bilen bir varlık sıfatıyla, böyle bir

kahinlik yetisine fazlasıyla sahip olabilir. Geriye, yalnızca, Tanrı’nın

ve astronomların kahinlikleri arasında var olan, ikinci farklılığı

açıklamak kalıyor. Bunun için de, yalnızca astronomların, sonul

doğruluğun gözlemleri ve göksel hareketlerin düzensizliğinden

kusursuzca haberdar olduklarını varsaymak gerekir. Bu varsayımda,

hiçbir saçmalık yoktur. Bu koşulla birlikte, astronomların güneş

sistemi hakkındaki öngörülerinin, basit bir öngörürlük olarak,

Tanrı’nınkine eşdeğer olduğunu söylemekten çekinmemek gerekir.

Tanrı’nın, güneş sistemine dair kahinliği, astronomların

geliştiremedikleri konular için de geliştirilemez. Zira, şurası gayet

açıktır ki, astronomların sahip oldukları kimi beceriler, güneş

sistemine yönelik bilgi edinmelerine yardımcı olamamaktadır. Eğer

güneş ya da ay, zaman zaman birtakım nedenlerden bağımsız olarak

kendi yörüngelerinden sapamıyorlarsa, bunun bir kural gerektirdiği

açıktır.

Öyleyse, Tanrı göksel hareketleri öngöremez ve Tanrı’daki bu

kahinliğin uğradığı başarısızlık, astronomların kahinliğinin

başarısızlığının kaynaklandığı yerden gelmemektedir hiç te. Zira,

astronomlardaki kahinliğin kusuru; onların, hareketlerin yaratıcıları

olmamalarından da kaynaklanmamaktadır. Çünkü, bu, doğuştan gelen

bilme yetisinden farklıdır ve astronomların bu hareketleri yeterince

bilmemeleriyle de ilgili değildir. Zira varsayılabilir ki, onlar, göksel

hareketleri olabildiğince iyi bilmektedirler. Ancak, onlardaki kehanet

noksanlığı, zorunlu ve değişmez olan göksel hareketlerdeki yerleşik

düzenden kaynaklanmaktadır. Şu halde, yine aynı nedenden ötürü,

Tanrı’daki kehanetin noksanlığı da, bu yerleşik düzenin varlığıdır.

Çünkü eğer, her şey yerleşik bir düzen içinde olup bitiyorsa, onun

hakkında kehanette bulunmak yersiz olacaktır.

Sonsuz bir zekaya ve güce sahip olan Tanrı, zorunlu ve değişmez

bir düzene bağlı olmayan şeyi de, asla öngöremez. Şu halde, hiç te

özgür nedenler mevcut değildir ya da Tanrı, bu nedenlerin eylemlerini

asla öngöremez. Gerçekten de, Tanrı’nın, evrenin fiziksel düzeni

olarak görülen her şeyi, zayıf bir şekilde öngörebildiğini de rahatlıkla

kabul edebiliriz. Çünkü, bu düzen, yerleştirdiği değişmez kurallara

bağlı ve zorunludur. İşte, onun öngörülebilirliğinin temel ilkesi budur.

Ancak, hiçbir şeyin zorunlu sonucu olmayan bir nedenin eylemlerini

öngörebilmek, hangi ilke üstüne kuruludur? Kehanetin ikinci ilkesi,

diğerinden pek de farklı olmak zorunda olmayan bu ilke, mutlak

biçimde bir değişmezlik ilkesidir. Çünkü, bizler, bu ilkenin rahatlıkla

kabul edilebileceği bir duruma sahibiz. En doğal ve en uygun olan bu

ilke, Tanrı’nın yalınlığı düşüncesiyle de uygunluk içindedir ve

Tanrı’nın kahinliğinin biricik dayanağıdır. Tanrı’nın kendi yaratmış

olduğu kanıtlanamaz olan doğanın tüm olaylarının öngörülebilmesi,

onun yüceliğiyle de bağlantılı değildir asla. Şu halde, Tanrı’da,

evrensel bir kahinliği korumak için; insanlardaki özgürlüğü söküp

almak değil, insanın, gerçek anlamda özgür olup olmadığını bilmek

gerekir.

Antonio Lo Frasso

ANTONIO LO FRASSO

Hayatı ve Eserleri:

Frasso, 1520’de, Sardinya’nın Alhegro şehrinde doğar. Ailesi,

askeri sınıfa mensuptur. Gençliği, eğitimi ve öğrenimi ile ilgili bilgi

yoktur. Bir ilişki dolayısıyla, cinayetle suçlanır ve 1565-71 yılları

arası bir tarihte, ülkesini terk etmek zorunda kalır ve İspanya’ya gider.

Frasso, 1595’te, Cagliari’de vefat eder.

3 önemli eseri vardır: “Aşkın Kaderi Hakkında On Kitap”, “İnsan

Hayatının Yedi Aşamalı Evresi Hakkında 1200 Öğüt ve İhtiyatlı

Uyarı”, “İnebahtı Savaşı”.

“İnsan Hayatının Yedi Aşamalı Evresi Hakkında 1200 Öğüt ve

İhtiyatlı Uyarı”, 1571’de yazılmıştır. Bu eser, çocuklara yönelik bir

kitaptır ve Sardinya toplumu ile çağdaş dünyada nasıl yaşamak

gerektiğine dair bir kılavuz eserdir.

“Aşkın Kaderi Hakkında On Kitap”, 1573’te yazılmıştır. Frasso, bu

eserini, İtalyan yazar Jacopo Sannazaro’dan etkilenerek yazmıştır.

Frasso, eserlerini; Katalanca, Kastilyaca ve Sardinya yerel dilinde

yazmıştır.

Eski Edda’dan, “Grimnir’in Şarkısı” ile ilgili bir resim